امروزه هر نوع گردشگری در قالب الگوهای مکانی خاص تعریف می‌شود که یکی از این الگوها گردشگری عشایری است.
این شکل از گردشگری در اروپا و آمریکا و استرالیا ناشناخته است. کوچ و نوع معیشت عشایر همواره یکی از زیباترین جاذبه‌های گردشگری است. در صورتی که این مدل از گردشگری به‌طور علمی و هدفمند مورد مطالعه و توجه سهم قابل توجهی از درآمد گردشگری را نصیب استان کرمانشاه می‌کند.
تبلور تعامل انسان با طبیعت در زندگی عشایری
محمد جواد عظیمی کارشناس گردشگری استان کرمانشاه در این باره با بیان اینکه جوامع عشایر کوچ رو در اصل یک میراث‌فرهنگی محسوب می‌شوند، بیان کرد: «نوع معیشت عشایر دارای اصالت کارکردی است و تعامل انسان را با طبیعت نشان می‌دهد.»
این دانش‌آموخته تاریخ دانشگاه تهران، بیان کرد: «در طول قرون گذشته از صورت‌بندی‌های اجتماعی ایران زندگی عشایری است به طوری که در اوایل قرن بیستم یک سوم جمعیت ۱۰ میلیونی ایران را عشایر تشکیل داده اند.»
او افزود: «در گستره رشته کوه‌های زاگرس سنتی عشایر از رونق برخوردار بوده و وجود قلل سترگ و برفگیر، دره‌های عمیق، رودخانه‌های خروشان، چشمه‌سارها و مراتع غنی محیط مساعدی برای عشایر کوچ رو فراهم کرده است چرا که اساس زندگی ایلیاتی مبنی بر دام است و دام محتاج علف و گیاه است.»
این کارشناس تاریخ و حوزه گردشگری ادامه داد: «سلسله‌های پادشاهی سلجوقی، ایلخانی، قراقویونلو، آق قویونلو، صفویه، افشاریه، زندیه و قاجاریه همه خاستگاه عشایری داشته‌اند و حتی در بیشتر تحولات سیاسی معاصر شاهد حضور تعیین کننده عشایر همچون در خلع محمدعلی شاه قاجار، انقلاب مشروطه و یا فتح تهران هستیم.»
نقش عشایر کرمانشاه در تحولات سیاسی و اجتماعی
او به حضور تاثیرگذار عشایر کرمانشاه در تحولات سیاسی اشاره کرد و افزود: «تشکیل دولت ملی ایران در کرمانشاه در زمان جنگ جهانی اول به ریاست نظام‌السلطنه مافی و مشارکت بزرگانی چون سید حسن مدرس، عارف قزوینی و... با حمایت و پشتیبانی عشایر غیور کرمانشاهی صورت گرفته است.»
عظیمی با بیان اینکه تجربه زندگی در میان ایل در قالب تورهای گردشگری آن چیزی است که انسان پسامدرن آرزوی آن را دارد، تفریح کرد: «در حقیقت این تجربه یک حس نوستالژیک بسیار قوی را تداعی می‌کند.»
او گفت: «دیدار با مردمانی با البسه سنتی رنگارنگ، مسکن خاص، صنایع‌دستی ویژه از قبیل قالی، گلیم، گبه، چیت، سیاه چادر (داوار)، مشک، ریسمان و... سفری از گذشته‌ها تا به امروز است.»
عظیمی یادآور شد: «آنچه که در زندگی عشایری خیلی ملموس است حضور و تلاش زنان نسبت به مردان است. از تولید و بافت سیاه‌چادر، چیت، قالی، گلیم، گبه، جاجیم و نخ‌ریسی گرفته تا فرآوری ماست، کره، روغن، پنیر، کشک، دوغ، پخت نان و در نهایت بچه‌داری، با زنان است و اصولا عشایر سهم قابل توجهی در تولید و عرضه گوش قرمز، لبنیات و پشم دارند.»
این کارشناس گردشگری افزود: «در استان کرمانشاه یک میلیون و ۵۰۰ هزار راس دام سبک متعلق به عشایر است که این تعداد ۳۰ درصد از دام‌های استان کرمانشاه را شامل می‌شود. عشایر کرمانشاه سالانه ۱۶ هزار و ۷۵۰ تن گوشت قرمز، ۲۴ هزار و ۵۰۰ تن شیر، ۶۰۰ تن روغن حیوانی کرمانشاهی و یک هزار و ۶۵۰ تن الیاف پشمی تولید می‌کنند.»
عظیمی با بیان اینکه دستباف‌های داری و غیر داری عشایر کرمانشاه یکی دیگر از جاذبه‌های این سبک از زندگی است، اظهار کرد: «بُن‌مایه‌های نقوش، قالی‌ها و گلیم‌های عشایر کرمانشاه در واقع انعکاسی از عناصر طبیعت پیرامونی آنان است.»
او افزود: «عشایر کرمانشاه از شادترین و زنده‌ترین رنگ‌ها در دست‌بافته‌های خود بهره می‌گیرند.»
شاهنامه، الگوی آموزشی و تربیتی در میان عشایر
او به جایگاه ویژه شاهنامه‌خوانی از گذشته‌های نه چندان دور در میان عشایر استان اشاره کرد و افزود: «شاهنامه در میان این ایلات به مثابه الگوی آموزشی، تربیتی نقش پراهمیتی ایفا می‌کرده است.»
این دکترای تاریخ دانشگاه تهران بیان کرد: «زمانی که شاهنامه‌خوانی ایل گوران به داستان رستم و سهراب و ماجرای کشتی گرفتن آن‌ها می‌رسیده، زنان و مردان ایل، گاو و گوسفند نذر می‌کردند تا سهراب به دست پدر کشته نشود و در مرگ سهراب عزاداری مفصلی به راه می‌انداختند. امروزه شاهنامه خوانی یک جاذبه گردشگری است.»
او با اشاره به اینکه هم اینک ۱۴ هزار خانوار عشایر کوچ رو در قالب ۱۴ ایل و یک طایفه مستقل در استان کرمانشاه وجود دارند، تصریح کرد: «عشایر استان در مسیر های مشخصی(ایل راه) ییلاق و قشلاق می‌کنند که قلمرو کوچ عشایر کرمانشاه محدود به خود استان نیست بلکه در قشلاق به استان‌های ایلام، خوزستان و لرستان می‌روند.»
عظیمی اضافه کرد: «حدود ۶۰ درصد منابع طبیعی استان کرمانشاه در اختیار عشایر قرار دارد.»
توجه ویژه به گردشگری عشایری
در چند‌سال گذشته خوشبختانه به گردشگری عشایری توجه ویژه‌ای شده، در برخی از مناطق کشور جشنواره‌های عشایری برگزار و برخی از تورهای دسته‌جمعی زندگی در میان عشایر در این سال‌ها فعال شده است. به‌نظر می‌رسد این ژانر از گردشگری پتانسیل آن را دارد که حتی گردشگران علاقه‌مند خارجی را نیز جذب خود کند.
با بررسی و مطالعه بیشتر و برنامه‌ریزی هدفمند و با ساخت اقامتگاه‌های بوم‌گردی مجهز در محل‌های اسکان ییلاق و قشلاق عشایر، با تهیه نقشه ایل راه‌های عشایر (اطلس) و با تهیه و چاپ کارت پستال، دفترک و پوستر و ساخت فیلم‌های مستند کوتاه و بلند از زندگی عشایر کرمانشاه می‌توان استان کرمانشاه را به قطب گردشگری عشایری در ایران تبدیل کرد که این مهم کمک به کسب درآمد، اشتغال‌زایی، جذب توریسم، حفظ آداب و رسوم عشایر به شمار می‌رود.
انتهای پیام/
